Vijfhuizen, toen en nu (een beknopte geschiedenis)

Het prille begin

De geschiedenis van het dorp Vijfhuizen gaat verder terug dan de locatie van het huidige dorp. In de middeleeuwen lag het dorp veel noordelijker, tussen het Spieringmeer en Lutkemeer in de nabijheid van het huidige dorp Lijnden. Het dorp speelde een belangrijke rol in de geschiedenis ten tijde van de tachtigjarige oorlog. Het werd bekend om zijn illegale activiteiten tijdens het beleg van Haarlem in 1573. De Spanjaarden staken het dorp in brand en verdreven de inwoners. Wat er van restte zou 1591 door het water verzwolgen zijn.
Wat wel overbleef was de z.g. Vijfhuizerhoek, het schiereiland dat bij de inpoldering van de Haarlemmermeer binnen de polder zou komen te liggen. Hier kon het dorp zich verder ontwikkelen. Op de landtong van het "oude land" werd in 1701 de Eendenkooi gevestigd, sinds 1757 onafgebroken beheerd door de familie Stokman.

"Graan voor Visch"

In de 17e eeuw waren er reeds plannen de "Waterwolf" (Spieringmeer, Haarlemmermeer en Leidsemeer) te beteugelen. Er was een permanente dreiging van overstromingen voor de grote steden Amsterdam, Haarlem en Leiden. De bekende "droogmaker" Leeghwater heeft gewerkt aan plannen voor inpoldering. Gezien de grote omvang van de wateroppervlakken was dit technisch nog niet mogelijk; men was slechts aangewezen op windkracht. Dit veranderde echter in de 19e eeuw. Door toepassing van stoomkracht werd het mogelijk de inpoldering te bewerkstelligen. Deze werd een feit in 1852. Vijfhuizen werd door de aanleg van de ringvaart- en dijk feitelijk in twee stukken gedeeld; het grootste deel lag binnen de polder. Tijdenlang kon men hier, gezien het drassige karakter van het land, niet goed wonen en daarom vestigden de meeste bewoners zich aanvankelijk aan de ringdijk. Later werd er gebouwd aan de Kromme Spieringweg en Vijfhuizerweg, een typische "lintbebouwing" dus. Zo ontwikkelde het dorp zich langzaamaan verder.

Fort

Tussen 1880 en 1914 werd de Stelling van Amsterdam, een stelsel van verdedigingswerken aangelegd. Het Fort bij Vijfhuizen, gebouwd in 1887 was hier een onderdeel van.

VDV

Maar ondanks deze ontwikkelingen bleven er nog veel onvolkomenheden. De wegen waren onverhard en bij regen of sneeuw veranderden die al snel in modderpoelen. Ook straatverlichting ontbrak. In 1915 botsten twee dorpsbewoners op een stikdonkere avond tegen elkaar. Deze gebeurtenis was aanleiding om actie te ondernemen. Het directe gevolg was de oprichting van "een vereniging die zich allereerst met de verlichting van Vijfhuizen zal bezighouden en daarna de verbeteringen zal trachten te verkrijgen, welke daar zo nodig zijn". Op 17 september 1915 was de oprichting van de Vereniging Dorp Vijfhuizen (VDV) een feit.

Haarlemmermeerspoorlijnen

In het begin van de twintigste eeuw werd de aanleg gestart van de z.g. "Haarlemmermeerspoorlijnen", een netwerk van locale treintjes tussen Haarlem, Amsterdam, Leiden en Alphen aan de Rijn. Het traject Haarlem - Aalsmeer - Uithoorn liep via Vijfhuizen, met een spoorbrug over de ringvaart en met een eigen stationsgebouw, wat er tot op heden nog staat. In 1936 werden de verliesgevende lijnen opgeheven.

Kerken

Vijfhuizen heeft diverse kerkgebouwen gehad. De niet meer bestaande Gereformeerde Kerk (1892) aan de Vijfhuizerweg en de Hervormde Eben-Haëzerkerk ( 1869) aan de Kromme Spieringweg. Momenteel zijn er nog de R.K. St. Augustinuskerk (1929) en de Verbondskerk (1961) van de PKN.

Oorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Vijfhuizen en omgeving het toneel van luchtgevechten in verband met het nabijgelegen "Fliegerhorst Schiphol", een luchtmachtbasis van de Duitsers. Op 3 mei 1943 stortte een Britse bommenwerper neer bij het Fort bij Vijfhuizen. Alle inzittenden behalve Jack Sharp kwamen om. De namen van de omgekomenen zijn geëerd door vermelding in de straatnamen als Stevensweg, Rowlandstraat en Gibsonstraat. De nieuwe wijk bij de Fuikweg is vernoemd naar Jack Sharp.

Prikker

Het werd voor de VDV een lange en moeizame strijd om de genoemde wensen voor ontwikkelingen te bewerkstelligen. Vijfhuizen werd bij alles achtergesteld, ook na de Tweede Wereldoorlog toen de wederopbouw, ook in de Haarlemmermeer met verve ter hand werd genomen. In de gemeenteraad werd het dorp ondergeschikt gemaakt voor de hoognodige verbeteringen. In 1954 sprak een wethouder zelfs de historische woorden: "Vijfhuizen moet maar uitsterven". Deze uitspraak trok de aandacht van journalist Jan Mastenbroek, destijds redacteur van het dagblad "Trouw". Hij was belast met het nieuws over Haarlemmermeerse aangelegenheden. In de mid-vijftiger jaren publiceerde hij artikelen onder de naam "Prikker", waarin hij met humor speldenprikken en stekeligheden uitdeelde aan de autoriteiten en zo in de bres sprong voor het dorp Vijfhuizen.
In de zestiger jaren ontwikkelde het dorp zich verder en in 1971 werd het dorp op het aardgasnet aangesloten.

Uitbreiding

In de begin jaren tachtig ontstond er grote onrust in het dorp; het z.g. NORON-plan (Nota Ruimtelijke Ordening Noord-Holland) werd gepresenteerd. Voor Vijfhuizen betekende dit een uitbreiding met 6500 woningen, een soort "tweede Bijlmer". Dankzij hevig verzet van de bevolking en de VDV en, mede door de slechte economische toestand in die tijd is het plan nooit gerealiseerd. Wel werd het dorp op een wat meer bescheiden manier uitgebreid met de wijk "De Mient" en vanaf de eind negentiger jaren met de wijk "Stellinghof", een "Vinex-locatie"
In 2002 werd de 16e Wereldtuinbouwtentoonstelling "Floriade" gehouden op het terrein van de Groene Weelde en het Haarlemmermeerbos. Vijfhuizen werd toen ook met een eigen halte aangesloten op het Hoogwaardig Openbaar Vervoer, "Zuidtangent", nu "R-Net"
In de afgelopen jaren zijn er nog kleinschalige projecten gerealiseerd, zoals het "Jack Sharp park" en het in aanbouw zijnde "5-Poort". Ook zal binnen afzienbare tijd de lege plek op de Kromme Spieringweg gevuld worden met het wijkje "Spieringhof", de plek waar de voormalige Hervormde Kerk stond.

Vijfhuizen - nu

Van een dorp met enkele tientallen bewoners in het midden van de negentiende eeuw is Vijfhuizen nu uitgegroeid tot een volwassen dorp met zo'n 4.500 inwoners.

Jan de Jong

[De hier getoonde afbeeldingen zijn afkomstig van: Ilibrariana [Graan voor Visch], Kunstfort Vijfhuizen [Fort],